Τι κι αν ο κόσμος ήταν έτσι;

Είναι πολύ μακριά από οπουδήποτε. Ένας διαφορετικός κόσμος, όπου η άγρια ζωή έχει το πάνω χέρι. Εξάλλου, ο άνθρωπος βρέθηκε ως πειρατής στα Γκαλάπαγκος και σήμερα παραμένει επισκέπτης. Όπως θα έπρεπε να αισθάνεται και στον υπόλοιπο πλανήτη…

κείμενο: Άκης Τεμπερίδης
φωτογραφίες: Βούλα Νέτου & Α.Τ.

Όταν προσγειώνεται το αεροπλάνο στο κατάξερο, ηφαιστειακό τοπίο του νησιού Μπάλτρα, αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι πολύ μακριά. Η πτήση από το Κίτο – πρωτεύουσα του Εκουαδόρ – διαρκεί δύο ώρες και στο μεγαλύτερο μέρος της το αεροπλάνο πετάει πάνω από διάφανα, σα μετάξι, σύννεφα. Ανάμεσά τους διακρίνεις μόνο το απέραντο γαλάζιο του Ειρηνικού. Περίπου χίλια χιλιόμετρα από τη δυτική ακτή της νότιας Αμερικής εμφανίζεται το αρχιπέλαγος αυτό των 127 νησιών και βραχονησίδων, το οποίο ξεφύτρωσε από τη θάλασσα λόγω ηφαιστειακής δραστηριότητας μόλις πέντε εκατομμύρια χρόνια πριν. Σε σχέση με την ηλικία του πλανήτη μας, τα Γκαλάπαγκος είναι νεογνά.

Το αεροδρόμιο Seymour ήταν αεροπορική βάση των ΗΠΑ κατά τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο. Το 2012 λειτούργησε ο νέος τερματικός σταθμός, ο πρώτος οικολογικός στον κόσμο, μιας και είναι κατασκευασμένος από ανακυκλωμένα υλικά. Οι κολώνες του είναι σωλήνες εξόρυξης πετρελαίου από την περιοχή του Αμαζονίου. Στο νησί Σαν Κριστόμπαλ βρίσκεται το δεύτερο αεροδρόμιο που συνδέει τα νησιά με το ηπειρωτικό Εκουαδόρ. 

Πληρώνουμε 100 δολάρια το άτομο για την είσοδο στο εθνικό πάρκο, 5 δολάρια (ανά άτομο πάντα) για το λεωφορείο μέχρι το κανάλι Ιταμπάκα που χωρίζει την Μπάλτρα από το μεγάλο νησί Σάντα Κρουζ, ένα δολάριο για το βαποράκι μέχρι απέναντι και άλλα 5 δολάρια για το λεωφορείο που διασχίζει το πράσινο τοπίο από βορρά προς νότο για να καταλήξει στο Πουέρτο Αγιόρα, κεντρικό λιμάνι και ορμητήριο για τις περιπέτειες που προσφέρει το αρχιπέλαγος.

Τσιμεντότουβλο και άσφαλτος, φωτεινές πινακίδες, ταξιδιωτικά πρακτορεία, αυτοκίνητα και μηχανάκια, κυριαρχούν εδώ, όπως και στα δύο ακόμη αστικά κέντρα των Γκαλάπαγκος που θα επισκεφτούμε στις δώδεκα μέρες παραμονής μας: το μικρότερο και πιο «αφρικάνικο» Πουέρτο Βιγιαμίλ, στο μεγαλύτερο νησί του αρχιπελάγους, την Ισαμπέλα και το Πουέρτο Μπακερίζο στο νησί Σαν Κριστόμπαλ, απ’ όπου τελικά θα πάρουμε το αεροπλάνο της επιστροφής. Οι κατοικημένες περιοχές καλύπτουν μόνο το 3% της επιφάνειας όλων των νησιών κι εκεί ζουν πλέον περίπου 35.000 άνθρωποι, όταν το 1970 υπήρχαν μόλις 5.000. Το υπόλοιπο έδαφος είναι πραγματικά εθνικό πάρκο, δηλαδή άγρια φύση. Αυτή είναι μία πρώτη, απλοϊκή περιγραφή των Γκαλάπαγκος. 

Άλλος πλανήτης

Μιλάμε για ένα μοναδικό στον πλανήτη μας σύμπλεγμα νησιών, όχι μόνο για τη χλωρίδα, την πανίδα και τον υποθαλάσσιο πλούτο, αλλά κυρίως για την ιδιαίτερη σχέση που εξασφαλίζει ανάμεσα στον άνθρωπο και την άγρια ζωή. Στα Γκαλάπαγκος, βλέπετε, δεν υπάρχουν χερσαία θηλαστικά – επικίνδυνα για εμάς – όπως στα προστατευμένα πάρκα της Αφρικής, παρά μόνο θαλάσσια λιοντάρια, σαύρες, ιγκουάνα, γιγάντιες χελώνες και υπέροχα πουλιά. Ακόμη και στον βυθό, θεωρητικά επικίνδυνα ζωντανά, όπως οι καρχαρίες και τα σφυροκέφαλα ξαδέρφια τους, είναι ήρεμα και διόλου επιθετικά, γι’ αυτό και μπορείς άφοβα να κάνεις κατάδυση ανάμεσά τους.

Δεδομένου ότι στο αρχιπέλαγος πάτησε το πόδι του ο Homo Sapiens μόλις πριν από πεντακόσια χρόνια (το 1535 συγκεκριμένα), οι πρώτοι κάτοικοι ήρθαν εδώ μόλις τον 19ο αιώνα και από το 1959 όλα τα νησιά προστατεύονται ως εθνικό πάρκο, τα άγρια ζώα μοιάζουν να εμπιστεύονται τους ανθρώπους, ή τουλάχιστον να αδιαφορούν γι’ αυτούς. Το αποτέλεσμα είναι να κυκλοφορούν ανάμεσά τους όπως πουθενά αλλού στον πλανήτη, ακόμη και στα τρία αστικά κέντρα που προανέφερα. Αυτό ήταν κάτι που παρατήρησε ο Κάρολος Δαρβίνος όταν βρέθηκε στα Γκαλάπαγκος το 1835 με την αποστολή του Beagle και είναι το πρώτο πράγμα που παρατηρείς ως επισκέπτης ακόμη και σήμερα, παρότι τα νησιά κατακλύζονται από 250.000 τουρίστες κάθε χρόνο. Προσέξτε όμως: αυτή η ψυχαγωγική – για τον άνθρωπο – διάδραση με ιγκουάνα, θαλάσσια λιοντάρια, πελεκάνους και χελώνες, είναι ευαίσθητο θέμα, καθώς μόνο τα ζώα μπορούν να απειληθούν από την παρουσία του, όχι το αντίθετο.

Καθημερινά εκτυλίσσονται σκηνές απείρου κάλλους ανάμεσα στις ανώνυμες διασημότητες του αρχιπελάγους και στους τουρίστες, των οποίων η μόνη χρησιμότητα στο οικοσύστημα των Γκαλάπαγκος, είναι να πλουτίζουν τους 35.000 περίπου κατοίκους των νησιών, τουρμπίζοντας παράλληλα το ακαθάριστο εθνικό προϊόν του Εκουαδόρ. Βέβαια, οι επισκέπτες του αρχιπελάγους, άνθρωποι της επιστημονικής κοινότητας τα πρώτα χρόνια και απλοί τουρίστες από τη δεκαετία του ’80 και μετά, λειτουργούν ως κοινωνοί του οικολογικού μηνύματος που περνά το οικοσύστημα αυτό του Ειρηνικού. Μία τόσο ατόφια και απολαυστική διάδραση με την άγρια φύση συνεπάγεται μεγάλη ατομική και συλλογική ευθύνη για όσους πατούν τα πόδια τους εδώ.

Οι Αρχές έχουν επιβάλει μία βαθιά κουλτούρα σεβασμού των άγριων ζώων, η οποία λειτουργεί ως μοντέλο για όλους τους εθνικούς δρυμούς του κόσμου. Οι βασικές αρχές που διέπουν τη λειτουργία του εθνικού πάρκου – για τις οποίες μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικά στις επόμενες σελίδες – είναι απαράβατοι κανόνες για όλους. Όλοι οι τουρίστες – ένα ιδιαίτερο κοινό φυσιολατρών κυρίως από βόρεια Αμερική, Ευρώπη, Ιαπωνία και Κίνα –  είναι διαβασμένοι από πριν, ενώ και οι Εκουαδοριανοί που έρχονται στα Γκαλάπαγκος για διακοπές γνωρίζουν ότι είναι ο πιο πολύτιμος φυσικός θησαυρός της χώρας τους. Αν όλος ο ανθρώπινος πληθυσμός σεβόταν τα άγρια ζώα όπως κάνουν άπαντες στα Γκαλάπαγκος, δεν θα επιτρεπόταν φυσικά το κυνήγι και η υπεραλιεία, δεν θα υπήρχαν Ιάπωνες και Κινέζοι σφαγείς φαλαινών και καρχαριών, ούτε κυνηγοί λιονταριών ή ελεφάντων.

Η Ζωή στα Γκαλάπαγκος

Ο τουρισμός είναι η μεγάλη πηγή εσόδων των κατοίκων των Γκαλάπαγκος. Ακολουθεί με διαφορά η αλιεία, ενώ η αγροτική παραγωγή είναι ελάχιστη και δεν αρκεί για να καλύψει ούτε τις ανάγκες των ντόπιων. Από οικονομική άποψη, δηλαδή από πλευράς μισθών, κόστους ζωής και τιμών, το αρχιπέλαγος είναι άλλη χώρα από το Εκουαδόρ. Ο βασικός μισθός είναι ακριβώς διπλάσιος – στα 900 δολάρια – δηλαδή ψηλότερος από της Ελλάδας. Διπλάσιες τουλάχιστον είναι και οι τιμές στα πάντα, από φρούτα και λαχανικά, μέχρι ενοικιαζόμενα δωμάτια και ξενοδοχεία.

Με εξαίρεση το ψάρι και τον αστακό που αφθονούν σε εξαιρετικές τιμές (15-17 δολάρια το κιλό ο δεύτερος), όλα τα άλλα έρχονται από τη στεριά με φορτηγά πλοία – δηλαδή τρεις μέρες ταξίδι. Με σκληρό έλεγχο για τη μη εισαγωγή ξένων ζωντανών οργανισμών, που είναι και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το οικοσύστημα των Γκαλάπαγκος. Έτσι εξηγείται το υψηλό κόστος και για τον τουρίστα, πόσο μάλλον από τη στιγμή που δεν επιτρέπεται η ανοικοδόμηση πέρα από τα σημερινά όρια των τριών πόλεων. Όμως, μόνο οι μισοί επισκέπτες μένουν στη στεριά.

Οι άλλοι μισοί – και πιο εύποροι – εξερευνούν το αρχιπέλαγος διαμένοντας σε σκάφη, από τροποποιημένα αλιευτικά μέχρι πολυτελή γιοτ, σε τιμές που ξεκινούν από 350-400 δολάρια τη νύχτα κατ’ άτομο και φτάνουν ή ξεπερνούν τα 1.200 δολάρια. Μετά τη μεγάλη κρίση της πανδημίας, κατά την οποία τα Γκαλάπαγκος απομονώθηκαν, οι πτήσεις σταμάτησαν και οι κάτοικοι επέστρεψαν σε παλιές μεθόδους επιβίωσης, όπως η ανταλλαγή προϊόντων, η τουριστική έκρηξη που σημειώθηκε φέτος, ίσως να υποχρεώσει τις αρχές να επιβάλλουν περιορισμό επισκεπτών με ταυτόχρονη αύξηση της εισόδου στο εθνικό πάρκο στα 200-300 δολάρια το άτομο, από εκατό που είναι σήμερα. Σε κάθε περίπτωση, μιλάμε για έναν ακριβό προορισμό.

Για ένα δεκαήμερο, υπολογίστε τουλάχιστον 6-7.000 ευρώ το άτομο μαζί με τα εισιτήριο από Ευρώπη. Αξίζει τον κόπο; Κάποιος κυνικός μπορεί να χαρακτηρίσει τα Γκαλάπαγκος “τουριστική παγίδα” για Αμερικανάκια, όμως οι εμπειρίες που προσφέρει στη στεριά, στη θάλασσα και μέσα στο βυθό, είναι μοναδικές. Προσωπικά, κολύμπησα ανάμεσα σε καρχαρίες και σε θαλάσσιες χελώνες, χόρεψα με νεαρά, θαλάσσια λιοντάρια και παρατήρησα για ώρες πουλιά και θαλάσσια ιγκουάνα σε ένα περιβάλλον που κατά μεγάλο μέρος δε βρίσκεται στον 21ο αιώνα.

Μέσα σε λίγες εβδομάδες παραμονής του στα Γκαλάπαγκος, ο Δαρβίνος εμπνεύστηκε από όσα παρατήρησε, ώστε να συγγράψει το περίφημο βιβλίο του “Η Καταγωγή των Ειδών” (On The Origin Of Species by Charles Darwin), όπου πρώτος ανέπτυξε τη θεωρία του για την εξέλιξη των ειδών μέσω της φυσικής επιλογής. Μετά από λίγες μέρες στα νησιά του αρχιπελάγους, λίγη περιβαλλοντική ευαισθησία να έχεις μέσα σου ως επισκέπτης, σίγουρα θα αναρωτηθείς: πώς θα ήταν άραγε ο πλανήτης μας αν τον προστατεύαμε εξ’ ολοκλήρου ως “εθνικό πάρκο”;